«G’arri’lar da bala bol­g’an desedi»

I.Yusupov.

Balalar, bilesizler me, sizlerdin’ redakciyami’zg’a jollag’an ko’p mi’n’lag’an qosi’qlari’ni’zdi’ birme-bir ko’zden keshirip, sannan sapa shi’g’ari’p ha’m wolardi’n’ jari’qqa shi’g’i’wi’nda shayi’r Yaqi’pbay A’jimov atan’i’zdi’n’ miyneti ko’p. Sebebi, wol sizlerdin’ ha’r bir do’retpen’izdi di’qqattan shette qaldi’rmay ko’rip shi’g’i’p, qoli’nan kelgenshe qosi’q­lari’n’i’zdi’ gazetadan shi’g’ari’p, quwantqi’si’ keledi. Al, bazi’ birewlerin’iz «sholi’wda ati’m shi’qti’» dep wo’kpelegen boli’wlari’n’i’z da mu’mkin... Xosh, shayi’r atan’i’z kish­keneliginde qanday bala bolg’an yeken?! Ba’lkim, wol da sizlerge uqsap qag’az qaralap, qosi’qlar do’retip, klasi’ni’n’ belsendi woqi’wshi’lari’ni’n’ biri bolg’an da shi’g’ar?! Yaki bolmasa, shalag’ay doslari’n’i’zdi’n’ qosi’qlari’ si’yaqli’, woni’n’ da do’retpeleri gazetada ja’riya­lanbay qaldi’ma yeken?! ... Joq, a’lbette. Sebebi, balali’qtag’i’ a’debiyatqa bolg’an ayi’ri’qsha intasi’, qi’zi’g’i’wshi’li’g’i’ bu’gingi ku’ni woni’n’ belgili jazi’wshi’, shayi’r boli’p jetilisiwine tiykar boldi’.

Yaqi’pbay ag’a ali’slarda qalg’an biyg’ubar balali’q ji’llari’n sag’i’ni’sh penen yeske aldi’.

-Haqi’yqati’nda da, wo’mir balali’qtan baslanadi’. Qansha qi’n’i’rli’q islesek te ata-anami’z bizlerdi jani’nan arti’q ko’rip, mehrin berip ta’rbiyalag’an. Men baxi’tli’ balali’q ji’llari’mdi’ belgili do’retiwshi tulg’alar K.Rax­manov, N.An’satbayev, Q.Za’ret­dinov ha’m J.Turdi’­muratovlar menen birge, Kegeyli rayoni’n­dag’i’ «Jalpaq jap» awi’li’ aymag’i’nda wo’tkerdim. 1963-ji’li’ usi’ awi’ldag’i’ 4-sanli’ mektebine woqi’wg’a bari’p, 1973-ji’li’ tabi’sli’ tamamladi’m. Mektep u’yimiz­den to’rt-bes shaqi’ri’m uzaqta jaylasqan. Biraq qansha uzaq bolsa da, qi’sti’n’ qaqaman suwi’g’i’nda, jazdi’n’ mi’s qaynag’an i’ssi’si’nda da hesh woqi’wdan qalmay, piyada qatnag’anbi’z. Wol gezleri jollar jazda worpan’, gu’zli-ba’ha’r batpaq. Usi’ worpan’ topi’raqti’, batpaqti’ keship, won ji’l woqi’di’q. Anam bizlerge quraq sumka tigip beretug’i’n yedi. Yamasa kitaplari’mi’zdi’ woramalg’a tu’yip, arqami’zg’a tan’i’p jiberedi. Yesap shi’g’a­ratug’i’n bolsaq, ju’werinin’ shin’girigin kishkene yetip kesip, jipke dizip, «yesaplag’i’sh sog’i’p ali’p, paydalanami’z. Al, ayi’ri’m qurg’i’n shan’araqti’n’ balalari’ shottan paydalanadi’. Sonday-aq, wol waqi’tlari’ ushli’ ruchka (pero) menen, qoldan si’ya sog’i’p, woni’ da’wetke quyi’p, basi’p jazatug’i’n yedik. Wol bizler ushi’n ju’da’ qolaysi’z yedi. Bazi’da da’wettegi si’yani’ partag’a yamasa u’stimizge to’gip ali’p, barli’q jerimiz si’ya boli’p ju’retug’i’n yedik. Mektebimizde ha’zirgidey elektr qon’i’rawlari’ yemes, al qoldan sog’i’lg’an mi’s qon’i’raw bolatug’i’n yedi. Bizler woni’ ha’r ta’nepiste qag’i’wg’a talasami’z. Mektebimizdin’ imarati’ da ha’zirgidey tas gerbishten yemes, al si’rti’ suli’wlap si’balg’an, ha’klengen qami’s diywallar yedi.

Mine, bizler usi’nday sha’rayatta woqi’p, bilim aldi’q. Biraq, sha’rayat qansha qi’yi’n bolsa da, mug’allimlerdin’, woqi’wshi’lardi’n’ juwapkershiligi ku’shli yedi. Woqi’wdan ko’p qalsaq, to’men woqi’saq, klastan-klasqa wo’te almas yedik. Men 3-4-klasi’mnan baslap-aq a’de­biyatqa qi’zi’qti’m. Ustazlari’mi’z X.Yesbergenov, A.Ma’tka’rimov, G.Bayniyazova ha’m Q.Da’w­letmuratovlar qaraqalpaq tili ha’m a’debiyati’ pa’nine i’qlas qoyi’wi’ma sebepshi boldi’. Sonday-aq, partalas, awi’llas dosti’m marhum jurnalist Sa’rsenbay Atabayevti’n’ da ta’siri ku’shli boldi’. Wol mektebimizdegi yen’ belsendi jas xabarshi’, ha’wesker shayi’r yedi. Yekewimiz a’debiyat, belgili jazi’wshi’, shayi’rlar, jurnalistler haqqi’nda pikir ali’satug’i’n yedik. Keyin ala men de maqalalar, qosi’qlar jaza basladi’m. Birinshi qosi’g’i’m 7-klasta rayonli’q gazetada shi’qti’. Woni’ men «Awi’li’m» dep atadi’m. A’debiyat pa’ninen shi’g’arma jazatug’i’n bolsaq, men ko’binese yerkin tema­lardi’ tan’lap, ayi’ri’qsha bahalar alatug’i’n yedim.

Jazg’i’ u’sh ay dem ali’sta a’debiy kitap, gazeta-jurnal woqi’ymi’z. A’sirese, men «Jetkinshek» gazetasi’ni’n’ ha’r bir sani’n asi’g’i’p ku’tetug’i’n yedim. Wol gezde u’yde bes  bala bolatug’i’n bolsaq, ha’r birimizdin’ wo’z «Jet­kin­shegi»miz boladi’. Awa, men «Jetkinshek»ke biy­karg’a i’qlas qoymag’an yekenmen. Menin’ haqi’y­qi’y a’debiy joli’m usi’ gazetadan baslandi’. A’debiy kitaplar sati’p ali’w ushi’n wonbes shaqi’ri’m turatug’i’n Xalqabadqa barami’z. Ha’r barg’a­ni’mda bes-alti’ kitap ali’p qaytaman. Wolardi’n’ ko’pshiligi saqlawli’ tur. U’yimde yeki mi’n’nan aslam kitaplari’m bar.

Balali’q waqi’tlari’mi’zda «qasharman top», «wori’s top», «jasi’ri’nbaq», «shu’llik» si’yaqli’ woyi’nlardi’ ko’p woynaytug’i’n yedik. Soni’n’ menen birge, ata-anami’zg’a da ja’rdem beremiz. Men ag’ama yeshek penen qos aydaw, tu’yeklew, ju’weri wori’w, qabaq penen suw tasi’w, to’gin to’giw, mal bag’i’w jumi’slari’nda qol-qanat boldi’m.

Anam awi’ldag’i’ atayi’ diyqanlardi’n’ biri boldi’. Qawi’n, jambi’lsha, ta’rnekleri ha’m­menikinen buri’n shi’g’adi’. Awi’ldag’i’ ko’pshilik adamlar bizlerdin’ qawi’ni’mi’zdan jeytug’i’n yedi. Geyde, awi’ldi’n’ balalari’na qosi’li’p, wo’zimizdin’ qawi’nnan wo’zimiz urlap ju’rgen ku’nlerimiz de boldi’. Degen menen, men qoy awzi’nan sho’p almaytug’i’n juwas bala boldi’m. Yele yesimde, wo’z qatarli’ ha’tteki wo’zimnen bir-yeki jas kishi balalardan da tayaq jep, u’yge ji’lap keletug’i’n yedim. Ayi’ri’m ku’shli balalarg’a qaltama qant sali’p bari’p, «para» beretug’i’n yedim. Biraq, woqi’wdan ag’la bahalarg’a woqi’p, u’lgili woqi’wshi’ boldi’m. Tek matematika, fizika, geometriya ha’m ximiya sabaq­lari’nan bes ali’w menin’ ushi’n qi’yi’ni’raq yedi...

Balali’q-shalali’qqa toli’. Soni’n’ menen birge, wol biy­g’am, baxi’tli’ da’wir. Men usi’ da’wirlerdin’ qi’zi’qli’ ma’w­ritlerin qa’lemge ali’p, bir neshe kitaplar jazdi’m. Degen menen qi’zi’g’i’ ada bolmaytug’i’n bul alti’n da’wirdin’ jazatug’i’n waqi’yalari’ ko’p. Aldag’i’ waqi’tlarda da, iri, ko’lemli shi’g’armalar jazi’w niyetlerim bar.

Yaqi’pbay ag’a da yele si’yasi’ keppegen gu’rrin’ ha’m qosi’qlari’ yen’ da’slep «Jet­kinshek» gazetasi’nda basi’p shi’g’ari’lg’ani’n ayti’p wo’t­kenimiz qanday maqtani’shli’! Balali’g’i’nda-aq, bul gazetag’a mehir qoyi’p, jaqi’n dos boli’p qalg’an wol, bul muqaddes da’rgaydan hesh ali’slag’i’si’ kelmeydi. Wo’ytkeni, wol ba’rqulla balalar do’retiwshiligin woylap, ko’plegen qosi’qlar, gu’rrin’ler, yertekler do’retti. «Men su’yemen gu’llerdi», «Quyash so’nbeydi», «Aq quwlar atawi’», «Bar yeken de, joq yeken», atamalari’ndag’i’ kitaplari’, kishkene woqi’w­shi’lardi’n’ qi’zi’g’i’wshi’li’g’i’n artti’ri’p, i’qlasbentleri ko’beydi. Sonday-aq, balalar turmi’si’na arnalg’an bir qansha shet yel yertek, gu’rrin’lerin awdari’p, balalarg’a usi’ndi’. Jas talant­lardi’ tabi’wda, wolardi’n’ do’re­tiwshiligin gazeta woqi’w­shi’lari’na jetkeriwde, Yaqi’pbay ag’ani’n’ salmaqli’ miyneti bar. Soni’n’ ushi’n, gazetami’zdi’n’ kishkene xabarshi’lari’ woni’ ustaz tuti’p, jol-joba ali’wdan hesh sharshamaydi’.

Wol 1982-90-ji’llarda, «Jet­kinshek» gazetasi’nda ha’r qi’yli’ lawazi’mlarda islep, jemisli miynet yetti. Ha’zirgi waqi’tta da bul gazetada jumi’si’n dawam yettirip, kishkene poeziya i’qlasbentlerin do’retiwshilikke jetelemekte.tc "Wol 1982-90-ji’llarda, «Jet­kinshek» gazetasi’nda ha’r qi’yli’ lawazi’mlarda islep, jemisli miynet yetti. Ha’zirgi waqi’tta da bul gazetada jumi’si’n dawam yettirip, kishkene poeziya i’qlasbentlerin do’retiwshilikke jetelemekte."

Yaqi’pbay ag’a Aysa’nem Bekbawlieva apa menen u’sh uldi’ ta’rbiyalap, kamalg’a keltirdi. U’lken uli’ Salamat ha’m kelini Zoya jurnalist. Wortanshi’si’ Sharapat kishi biznes penen shug’i’llansa, kishkenesi Farxat shi’paker boli’p isleydi.

Ya.A’jimov baspaso’z tarawi’nda islegen miynetleri ushi’n Qaraqalpaqstan Res­publikasi’ Joqarg’i’ Ken’esinin’ bir qansha hu’rmet jarli’qlari’, O’zbekistan Respublikasi’ G’a’rezsizliginin’ 20 ji’lli’g’i’na ko’kirek ni’shani’ menen si’yli’qlandi’.

Ustazi’mi’z Yaqi’pbay ag’ani’n’ do’retiwshiligine jan’adan-jana’ tabi’slar, shan’arag’i’na qut-bereket tileymiz.

Zuxra ISAKOVA