11:54 Qon'irat Ko'terilisi |
| Xiywa xanina narazailiq Yernazar Alako’zdin’ ko’terilisinen keyin de dawam yetti. A’sirese Qon’iratta Xiywa xanin, wonin’ adamlarin jek ko’riwshilik ju’da’ ku’sheyip ketti. Qon’iratti burin basqarg’an, biraq Xiywa xani ta’repinen wo’ltirilgen To’remurat suwfinin’ Muxammed pana degen a’wladi bar yedi. Wol Xannan wo’sh alaman ha’m Qon’iratti Xiywa xanlig’inan ayirip alaman degen niyette ko’terilis qilmaqshi boladi. Bunin’ ushin qalanin’ ha’kimin alip taslawi kerek yedi. 1858-jili jazda Muxammed Pana qasina Qon’iratli Qulman biydi ha’m bir jay ustasin shaqirip, qa;anin’ ha’kimi Qutlimuratti ko’rip ketin’ dep shakiradi. Qalag’a kirer jerde Qulmurattin’ aldina Qulman biy menen Muxammed Pana kelip, Qulman biy ha’kimge “biz saliq to’ley almaymiz, hesh na’rsemiz qalmadi, jarlilar ko’beyip ketti” – dep arzi qiladi. Ha’kim “wonin’ menen menin’ isim joq, pulin’iz joq bolsa balalarin’izdi satip, pullan’” – dep juwap beredi. Bug’an g’azebi kelgen Qulman biy menen Muhammed Pana ha’m bir neshe basqa da adamlar Qutlimuratti wo’ltiredi, wonnan keyin xannin’ adamlarin joq qiladi. Wolar Muxammed Panani xan dep ja’ryalaydi. Solay yetip ko’terilis baslanadi. Ko’teriliske qatnasqan qala xalqina isenbey, Muxammed Pana xan tu’rkmenlardi ja’rdemge shaqiradi. Bug’an ashiwi kelgenlar Pana xannan ayrila baslaydi. Qon’iratti alg’annan keyin Muxammed Pananin’ ja’rdeminshileri bolg’an tu’rkmen a’skerleri wo’zlerin yemin-yerkin sezip, xaliqti qisa basladi. Wolar qala xalqinin’ malin, aziq-awqatlarin tartip ala basladi. Bunin’ us’tine Muxammed Pana xaliqti za’ka’t to’lewden azat qilg’ani menen, ha’r bir shan’araqqa bir tu’rkmen a’skerdi bo’listirip, xaliqtin’ moynina wolardin’ awqatin ta’miyinlewge ha’m ku’nine 2 gu’mis tengeden beriwge ma’ju’bleydi. Qarsi shiqqanlardi qatti jazalag’an. Bug’an ashiwi kelgen qaraqalpaqlar menen qazaqlar bo’linip ketken, bo’lek qorg’an salg’an. Solardan Molla Pirim degen bay izine qaraqalpaqlardi yertip, Talliq japtin’ quyar jerine qorg’an saladi. Buni yesitken Muxammed Pana xan Molla Pirimnin’ qorg’anin buziwg’a, wo’zin joq qiliwg’a tu’rkmen a’skerlerin jiberedi. Birneshe ku’n qorshawdan keyin tu’rkmenler qorshawg’a bastirip kiredi, xaliqti qiradi. Tiri qalg’anlarin wo’zleri menen aydap a’ketip, qulliqqa satadi. 1500 u’yli qaraqalpaqtan tek 20lag’ani aman qaladi. Ulli babamiz A’jeniyaz shayir sol qayg’ili waqiyani wo’zi ko’zi menen ko’rgen adam yedi, wol wo’zinin’ “Bozataw” degen shig’armasinda Qon’irattag’i bolg’an sol qayg’ili waqiyani: “… Kimsenin’ anasi, kimnin’ a’mmesi, Kimsenin’ atasi, kimnin’ inisi, Kimsenin’ qiz-ug’li, kimnin’ sin’lisi, A’trek, Gu’rgen, Xajar asti Bozataw… Kimse qaza tapti – jannan ayrildi, Kimse gedey boldi, maldan ayrildi, Kimse ko’zi-qun’qarinan ayrildi, Basin’a awir is tu’sti, Bozataw” – dep jazg’an. Ko’terilisshilerdi bastiriw ushin Xiywa xani birneshe ma’rte a’skerlerin jiberdi ha’m 1859-jili jazda Xiywa xaninin’ adamlarinin’ ja’rdemi menen Muxammed Pana wo’ltiriledi. Qon’irat ja’ne qaytadan Xiywa xaninin’ qolina wo’tedi. Qala xalqinin’ awhali ju’da’ awirlasip ketedi, sebebi tu’rkmen a’skerleri yegislikte atin bag’ip, qalg’an daqildi Xiywa xaninin’ la’shkeri tuyaq astinda basqilap taslag’an yedi. Bulardin’ ba’ri ko’terilistin’ oylanbastan, talan-taraj, taxtqa talas maqsetinde g’ana bolg’anlig’inan yedi. Sonin’ ushin ko’terilis sa’tsiz boldi. |
|
|
| Всего комментариев: 0 | |